Uświęcone stópki, czyli o czym mówią kamienie

Wędrując drogami i bezdrożami naszego kraju co rusz napotykamy na rozmaite kamienie, skały narzutowe, głazy, z którymi od lat wiążą się podania i legendy ludowe. Wiele z nich po dziś dzień spowija mgła tajemnicy

Miej­sco­wa lud­ność ota­cza je czcią, budu­je przy nich kaplicz­ki i sank­tu­aria, a od nie­któ­rych… woli trzy­mać się jak naj­da­lej. Wie­le z tych spe­cjal­nych kamie­ni posia­da jakieś cechy szcze­gól­ne, cha­rak­te­ry­stycz­ne zna­ki, takie jak odbi­cia stóp istot uświę­co­nych lub prze­ciw­nie, śla­dy czar­cich inge­ren­cji. Śla­dy te mają tłu­ma­czyć i potwier­dzać ich nie­zwy­kłość oraz nad­przy­ro­dzo­ne moce. Obiek­ty, o jakich mowa, będą­ce przed­mio­tem wie­rzeń i lokal­ne­go folk­lo­ru, sta­no­wią uchwyt­ny mate­rial­ny dowód daw­ne­go życia reli­gij­ne­go, a tym samym nie­ma­te­rial­ne­go dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go. Mają one rów­nież nie­ba­ga­tel­ne zna­cze­nie dla pozna­nia pro­ce­su kształ­to­wa­nia się pol­skiej kul­tu­ry wyzna­nio­wej wsi w szer­szym zna­cze­niu – w wie­lu bowiem przy­pad­kach for­mo­wa­ły się przy nich miej­sca lokal­ne­go kul­tu chrze­ści­jań­skie­go, tzw. cudow­ne miej­sca, któ­re z cza­sem ewo­lu­owa­ły, przyj­mu­jąc kształt obec­nych sank­tu­ariów. Może­my w tym wypad­ku zary­zy­ko­wać stwier­dze­nie, iż ele­men­ty Natu­ry (takie jak: kamie­nie, drze­wa czy źró­dła), z któ­ry­mi były zwią­za­ne legen­dy, sta­no­wi­ły wśród nie­pi­śmien­nych spo­łecz­no­ści nośnik ust­nej tra­dy­cji, co w pewien spo­sób uchro­ni­ło je od zapo­mnie­nia. Dzię­ki zwią­za­nym z nimi poda­nia­mi i zwy­cza­ja­mi, prze­trwa­ły przez kolej­ne poko­le­nia, aż zosta­ły spi­sa­ne przez bada­czy i pasjo­na­tów folkloru.

Jed­ną z kate­go­rii tzw. cudow­nych kamie­ni są gła­zy, któ­re według tra­dy­cji ludo­wej przy­wy­kło się okre­ślać mia­nem bożych stó­pek. Two­rzą one miej­sca lokal­ne­go kul­tu, naj­czę­ściej zwią­za­ne z odda­wa­niem czci Mat­ce Boskiej, Jezu­so­wi oraz świę­tym. Wyjąt­ko­wo­ści dopa­tru­je się ona w zna­kach znaj­du­ją­cych się na ich powierzch­ni, naj­czę­ściej przy­bie­ra­ją­cych kształt odci­sków ludz­kich stóp, co według wie­rzeń sta­no­wi wła­śnie nama­cal­ny dowód obec­no­ści w danym miej­scu bóstwa, świę­te­go lub sił nad­przy­ro­dzo­nych. Rza­dziej napo­ty­ka­my kamie­nie zawie­ra­ją­ce wyobra­że­nia kopyt, pod­ków, krzy­ży lub gła­zy o for­mie antro­po­mor­ficz­nej. Ich obec­ność wpla­ta się w świa­dec­two kul­tu­ry ducho­wej danej miej­sco­wo­ści. Jest praw­do­po­dob­ne, iż wie­le z nich pozo­sta­wa­ło przed­mio­tem kul­tu jesz­cze w czasach

PRZECZYTAJ TAKŻE

Tajemnice snów (cz. 1)

Realizuję program jedenastki

zanim Mieszko I ochrzcił Polskę

Wzię­te pod lupę przez bada­czy, odsło­ni­ły nie­co kur­ty­nę tajem­ni­cy. Po ana­li­zie oka­za­ło się bowiem, iż w więk­szo­ści przy­pad­ków mamy do czy­nie­nia ze zja­wi­skiem pare­ido­lii, gdzie w natu­ral­nych zagłę­bie­niach, wklę­sło­ściach, pęk­nię­ciach lub śla­dach ero­zji powierzch­ni skał, dopa­try­wa­no się śla­dów inge­ren­cji istot nad­przy­ro­dzo­nych. Za dru­gi istot­ny ele­ment nale­ży uznać hie­ro­fa­nię, co jest zwią­za­ne z prze­ja­wie­niem się świę­to­ści w wytwo­rach Natu­ry, ale rów­nież z każ­dym wtar­gnię­ciem sacrum w sfe­rę pro­fa­num. W jesz­cze innych przy­pad­kach spo­ty­ka­my się ze zwy­kłym oszu­stwem – otwo­ra­mi przy­po­mi­na­ją­cy­mi odcisk sto­py, pode­szwy – wyku­ty­mi ludz­ką ręką. W kil­ku przy­pad­kach natra­fio­no na śla­dy szli­fo­wa­nia lub malo­wa­nia­mi natu­ral­nych wgłę­bień far­bą, by bar­dziej pod­kre­ślić ich for­mę, co z kolei może sta­no­wić cie­ka­wy przy­kład sztu­ki naskalnej.

Na prze­ciw­nym bie­gu­nie wie­rzeń znaj­du­ją się kamie­nie okry­te nie­chlub­ną sła­wą, zwa­ne potocz­nie dia­bel­ski­mi. Nale­żą do nich gła­zy narzu­to­we i wychod­nie skal­ne, któ­re – jeśli dać wia­rę prze­ka­zom – zosta­ły nie­gdyś prze­nie­sio­ne przez poryw­cze­go bie­sa, naj­czę­ściej w celu znisz­cze­nia pobli­skiej budow­li sakral­nej. Jak moż­na się domy­ślić, do dzi­siaj nie­któ­rzy wolą je omi­jać sze­ro­kim łukiem, choć dla radie­ste­tów i bada­czy sta­no­wią nie lada grat­kę. I jak przy­sta­ło na miej­sca dzia­ła­nia mocy pie­kiel­nych, w ich pobli­żu nie­rzad­ko ludzie tra­cą poczu­cie cza­su i prze­strze­ni, cza­sem doświad­cza­ją róż­nych wizji, a urzą­dze­nia elek­tro­nicz­ne, znaj­du­ją­ce się w ich zasię­gu, wariu­ją z nie­wia­do­mych powo­dów. War­to wspo­mnieć, iż tego typu obiek­ty nie były ujmo­wa­ne w reje­strach zabyt­ków, a tym samym nie pod­da­wa­no ich ochro­nie kon­ser­wa­tor­skiej. Nie­ste­ty duża licz­ba gła­zów zna­nych z zapi­sów etno­gra­ficz­nych ule­gła bez­pow­rot­nej degra­da­cji przez wyko­rzy­sta­nie ich jako surow­ca budow­la­ne­go. Ponad­to ist­nie­je rów­nież gru­pa kamie­ni z wanien­ka­mi, czy­li zawie­ra­ją­cych natu­ral­ne zagłę­bie­nia w swej powierzch­ni. W kil­ku przy­pad­kach śla­dy roz­bi­cia kamie­ni w posta­ci nawier­ceń uzna­no za odci­ski laski Chry­stu­sa lub Prze­naj­święt­szej Panienki.