Tworzył Teatr Przestrzeni Serca

24 listo­pa­da 2020 r. odszedł nagle Andrzej Maria Mar­czew­ski, nasz przy­ja­ciel, wie­lo­let­ni współ­pra­cow­nik Nie­zna­ne­go Świa­ta.

Naj­kró­cej moż­na go scha­rak­te­ry­zo­wać jako Czło­wie­ka Teatru. Żył bowiem dla teatru i teatrem. Nie­za­po­mnia­na aktor­ka Han­ka Bie­lic­ka powie­dzia­ła o Mar­czew­skim, iż nale­żał do nie­zwy­kle rzad­kie­go gatun­ku ludzi, dla któ­rych teatr jest nie tyl­ko celem, ale i spo­so­bem życia.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Zaktualizowana wizja najbliższej przyszłości

Czas wielu dylematów

Był wybit­nym reży­se­rem, auto­rem sztuk, dyrek­to­rem scen oraz pro­du­cen­tem teatral­nym reali­zu­ją­cym swo­je pasje przez ponad 50 lat. Nie­tu­zin­ko­wa, wybit­na oso­bo­wość. W twór­czych poszu­ki­wa­niach sku­piał się na ludz­kiej ducho­wo­ści, wyko­rzy­stu­jąc mate­rię w jej ener­ge­tycz­nym wymiarze.

Jako arty­sta wszech­stron­ny i bez­kom­pro­mi­so­wy nigdy nie zaprze­stał pra­cy nad sobą. Nie spo­sób pomi­nąć jego pasji doku­men­to­wa­nia teatru jako zja­wi­ska arty­stycz­ne­go, a tak­że ese­isty­ki na temat for­my oraz siły oddzia­ły­wa­nia sztu­ki, prze­my­śleń filo­zo­ficz­nych rzad­kich u współ­cze­snych twórców.

Przez lata aktyw­no­ści zawo­do­wej pene­tro­wał i odkry­wał twór­czość Micha­iła Buł­ha­ko­wa, Tade­usza Miciń­skie­go, Wit­ka­ce­go, Gom­bro­wi­cza, Schul­za. Jed­nak to z Buł­ha­ko­wem łączy­ła go więź szcze­gól­na, nie­mal mistycz­na, któ­re­go twór­czość (a wła­ści­wie Mistrz i Mał­go­rza­ta) nie­ja­ko wyty­czy­ła ścież­kę arty­stycz­nych i ducho­wych poszu­ki­wań Andrzeja.

„Mistrz i Mał­go­rza­ta” stał się dla mnie naj­waż­niej­szą i ogrom­nie bli­ską lek­tu­rą odkąd, jesz­cze w cza­sie stu­diów, mia­łem oka­zję prze­czy­tać dru­ko­wa­ny w odcin­kach w radziec­kim cza­so­pi­śmie „Moskwa” ory­gi­nał utwo­ru (…). Wie­lo­let­nie zain­te­re­so­wa­nie jakimś tek­stem poka­zu­je sza­cu­nek reży­se­ra do pisa­rza – tak swój zwią­zek z twór­czo­ścią Buł­ha­ko­wa pod­kre­ślał Andrzej Maria Marczewski.

Jako świa­do­my, odpo­wie­dzial­ny twór­ca two­rzył teatr potrzeb­ny ludziom, o wyraź­nym autor­skim obli­czu, w jakim każ­dy ma moż­li­wość odna­leźć na sce­nie żywy obraz zaj­mu­ją­cych go problemów.

– Doro­bek arty­stycz­ny Andrze­ja Marii Mar­czew­skie­go wska­zu­je na nie­tu­zin­ko­wą, wybit­ną oso­bo­wość (…), dowo­dzi wiel­kiej odwa­gi cywil­nej, posta­wy god­nej mia­na świa­tłe­go, praw­dzi­we­go Mistrza w swo­im fachu – napi­sał na łamach NŚ w 2012 r. Janusz R. Kowal­czyk.

Teatr reali­zo­wa­ny przez Mar­czew­skie­go to zstę­po­wa­nie w otchłań duszy, podróż do wnę­trza ludz­kiej psy­chi­ki, kształ­tu­ją­cej ją filo­zo­fii. Inte­re­so­wał go czło­wiek, w któ­rym zamy­ka się Wszech­świat. Nie wahał się mie­rzyć z filo­zo­fią, sen­sem oraz porząd­kiem świa­ta wyko­rzy­stu­jąc jako two­rzy­wo róż­ne wymia­ry ener­gii i ducha.

Przez Nie­zna­ny Świat wyróż­nio­ny został Cer­ty­fi­ka­tem Nr 1 Nowych Wzor­ców Sztu­ki za 2011 r. za kon­se­kwent­ne reali­zo­wa­nie Teatru Ener­gii, Ducha i Miło­ści. Z tej oka­zji Janusz R. Kowal­czyk napi­sał: Nagro­da tra­fia w god­ne ręce twór­cy osob­ne­go, któ­ry w swo­ich pra­cach pro­mu­je teatr war­to­ści, myśli i sen­su; auto­ra przed­sta­wień z meta­fi­zycz­nym dresz­czem, jak­że poszu­ki­wa­nych przez każ­de­go myślą­ce­go, wraż­li­we­go, udu­cho­wio­ne­go czło­wie­ka.

Debiu­to­wał jako autor w 1970 r. sztu­ką Szy­mon Słup­nik – sta­wiał w niej sce­nicz­ne pyta­nie o codzien­ną kon­dy­cję naszej ducho­wo­ści, nasze wybo­ry i poczy­na­nia. Choć nie­do­pusz­czo­na przez cen­zu­rę do zawo­do­wej reali­za­cji sta­ła się wyda­rze­niem, po któ­rym Edward Redliń­ski (pisarz, dra­ma­turg, dzien­ni­karz) wyznał: …poją­łem, że uczest­ni­czy­łem w miste­rium, a nie w spek­ta­klu teatral­nym.

W 1972 r. zało­żył Gru­pę ARA (Autor Reży­ser Aktor), będą­cą pró­bą kolek­tyw­ne­go two­rze­nia spek­ta­klu we wszyst­kich jego ele­men­tach, pod­ję­tą przez zawo­dow­ców, z tek­stem włącz­nie, któ­ra sta­ła się for­mą poetyc­kie­go zapi­su świa­do­mo­ści boha­te­rów w ostat­nich chwi­lach życia, mię­dzy śmier­cią kli­nicz­ną a biologiczną.

W 1998 r. wraz z Jadwi­gą Andrze­jew­ską stwo­rzył Teatr Men­tal­ny – pierw­szą sce­nę ezo­te­rycz­ną w kra­ju – wysta­wia­jąc w nim pod patro­na­tem medial­nym Nie­zna­ne­go Świa­ta sztu­kę Kto.

Prze­cię­cie dróg Andrze­ja Marii Mar­czew­skie­go, któ­ry od zawsze był czy­tel­ni­kiem NŚ i nasze­go mie­sięcz­ni­ka nie było przy­pad­ko­we – sta­no­wi­ło kon­se­kwen­cję wcze­śniej­szych wybo­rów. A następ­stwem tego sta­ło się wysta­wie­nie przed­sta­wie­nia ezo­te­rycz­ne­go, zarów­no jeśli cho­dzi o jego dra­ma­tur­gię, jak i prze­sła­nie moral­ne, co pod­kre­ślał red. naczel­ny Marek Rymusz­ko.

Uko­ro­no­wa­niem jego twór­czych zma­gań z Mistrzem i Mał­go­rza­tą sta­ła się insce­ni­za­cja Bułhakow/Mistrz/Małgorzata. Poka­zał dzie­ło bazu­ją­ce zarów­no na powie­ści, jak i dzien­ni­kach pisa­rza odna­le­zio­nych w archi­wach bezpieki.

– Powiem krót­ko, to jeden z naj­waż­niej­szych spek­ta­kli w całym współ­cze­snym pol­skim teatrze i jed­no z naj­waż­niej­szych wyda­rzeń arty­stycz­nych sprzę­żo­nych z meta­fi­zy­ką w kry­sta­licz­nie czy­stej posta­ci – Marek Rymusz­ko, Buł­ha­kow i Mar­czew­ski: spek­takl dwóch mistrzów (NŚ 12/2015).

Andrzej wie­rzył głę­bo­ko, że sen­sem Sztu­ki jest wspie­ra­nie czło­wie­ka w roz­wo­ju, poma­ga­nie mu w zacho­wa­niu rów­no­wa­gi psy­chicz­nej i fizycz­nej, wyra­ża­nie tęsk­no­ty do życia sen­sow­ne­go, pozy­tyw­ne­go, rado­sne­go, uzy­ska­nie wraż­li­wo­ści, otwie­ra­nie na nowe prze­strze­nie, moż­li­wo­ści, odkry­wa­nie talen­tów i budze­nie kre­atyw­no­ści twór­czej.

Dużo ostat­nio z Andrze­jem roz­ma­wia­łam o roli Sztu­ki, szcze­gól­nie w tych nie­zwy­kle trud­nych cza­sach pan­de­mii, roz­bi­ja­ją­cych świat, do jakie­go przy­wy­kli­śmy, wymu­sza­ją­cych nowe podej­ście do rze­czy­wi­sto­ści. Znaj­do­wa­ło to wyraz w naszych dys­ku­sjach o wybo­rze lau­re­ata Cer­ty­fi­ka­tu Nowych Wzor­ców Sztu­ki za 2020 r., a więc 10. ich Edy­cji. Wynik oka­zał się zaskakujący.

Andrzej Maria Mar­czew­ski jest doświad­czo­nym insce­ni­za­to­rem i dyrek­to­rem, któ­ry nie hoł­du­je aktu­al­nym tren­dom, czy krót­ko­trwa­łym modom – podą­ża wła­sną dro­gą artystyczną.

Janusz R. Kowal­czyk w recen­zji jed­ne­go ze spektakli.

– Świat jest Teatrem, Akto­ra­mi ludzie – mawiał. – Jak żyć? Nikt nie ocze­ku­je pro­stych recept, ale liczą się te sensowne.

– SENS to prze­ciw­wa­ga bez­sen­su, w któ­ry daje­my się czę­sto wma­ni­pu­lo­wać w imię świę­te­go spo­ko­ju. Tym­cza­sem o sen­sow­ność dzia­łań nale­ży dzi­siaj upo­mi­nać się, wal­cząc z wła­snym leni­stwem (…). Bo, sko­ro odda­my raz pole „ćwierć­my­śląt­kom” (…), może się za chwi­lę oka­zać, że two­rzą one wymiar cza­sów wyzna­cza­ją­cych pole nasze­go dzia­ła­nia i na wszyst­ko będzie za póź­no (…) – tłu­ma­czył A.M. Mar­czew­ski. – Swój Teatr nosi­my w sobie, gra­my w nim codzien­nie. Sło­wem, nasz teatr oso­bi­sty kreu­je sie­bie, oto­cze­nie, budu­je sytu­acje, na któ­rych nam zale­ży; okre­śla związ­ki, w któ­rych pra­gnie­my się zna­leźć, upra­wia auto­ana­li­zę niczym naj­lep­szy psy­cho­te­ra­peu­ta, dosto­so­wu­jąc nas do wyma­gań, jakie nie­sie życie.

Tak poj­mo­wa­ny teatr słu­ży jako śro­dek do pogłę­bia­nia rozu­mie­nia świa­ta, moż­li­wo­ści inter­pre­ta­cyj­nych pozwa­la­ją­cych osią­gnąć zało­żo­ne przez sie­bie cele w życiu. Pro­jekt JA, TEATR pozwa­lał zatrzy­mać się w życio­wym bie­gu i zasta­no­wić, dokąd bie­gnie­my, po co.

Uwa­żał, iż jest on for­mą Sztu­ki prze­ka­zy­wa­nej od ser­ca do ser­ca. Każ­dy czło­wiek ma wol­ny wybór. Czę­sto nie pamię­ta­my o tym, bo wygod­niej jest uznać, że ktoś za nas decy­du­je, pod­su­wa takie lub inne roz­wią­za­nia. To aspekt Teatru Sumie­nia, któ­ry roz­gry­wa się w każ­dym człowieku.

Mój teatr pozwa­la mądrze żyć i być zawsze wol­nym. Jest Sztu­ką Dobra, Pięk­na i Praw­dy oraz Bez­wa­run­ko­wej Miło­ści – tak cha­rak­te­ry­zo­wał to, czym i dla cze­go żył.

Codzien­nie two­rzy­my nasz świat od nowa, na mia­rę sił, pomy­słów, funk­cji i moż­li­wo­ści, któ­re są nie­skoń­czo­ne jak ludz­kie marze­nia. Tak powsta­je Teatr Codzien­ny, Teatr Duszy, Reflek­sji, War­to­ści, Myśli, Teatr Wnę­trza, aby prze­żyć coś istot­ne­go, kształ­tu­ją­ce­go nas, budu­ją­ce­go nowe wymia­ry – dzie­lił się przemyśleniami.

Ubo­le­wał, że Teatr Sło­wa i Sen­su powo­li obumie­ra, zastę­po­wa­ny Teatrem Obra­zów pośpiesz­nie reje­stro­wa­nych. A wresz­cie naj­war­to­ściow­szy – Teatr Miło­ści, uosa­bia­ją­cy dzia­ła­nia Andrze­ja Marii Mar­czew­skie­go – to wybór, któ­re­go doko­nu­je­my okre­śla­jąc wła­sną drogę.

Pamię­taj­my o tym, cze­go uczył Mistrz Andrzej Maria.

Na płasz­czyź­nie ezo­te­rycz­nej, po śmier­ci Mar­ka Rymusz­ko miał miej­sce kon­takt byłe­go redak­to­ra naczel­ne­go NŚ z Andrze­jem M. Mar­czew­skim, w for­mie zapi­sy­wa­nych auto­ma­tycz­nie 9. Roz­mów, w któ­rych zosta­ło zawar­tych wie­le inte­re­su­ją­cych myśli i wskazówek.

Sztu­ka wyso­ka, mądra jest pod­sta­wą nie­zbęd­ną dla roz­wo­ju czło­wie­ka. Pozwa­la go obu­dzić, zbu­do­wać, dowar­to­ścio­wać. Poma­ga mu zro­zu­mieć, kim jest i wybrać dro­gę, wzbo­ga­cić duszę. To waż­ne, bo czło­wiek jest for­ma­to­wa­ny w stra­chu, aby był „robo­ci­kiem”. Trze­ba znać moż­li­wo­ści, wie­dzieć jak szu­kać, żeby wybrać dro­gę i żyć w prawdzie.

Jeste­śmy czę­ścią świa­ta, wszy­scy połą­cze­ni ze sobą, pod­łą­cze­ni do tego same­go Źró­dła. Ja jestem dru­gim Ty, Ty – dru­gim Ja.

Naj­cen­niej­sze jest to, co daje­my komuś, a nie to, co dla sie­bie robi­my. Przez teatr daje­my ludziom coś waż­ne­go – w ten spo­sób widział rolę współ­cze­snej sztuki.