Nieuchwytna Siła: poltergeist czy psychokineza?

Pyta­nie naro­dzi­ło się w kon­tek­ście nie­zwy­kle burz­li­we­go zja­wi­ska, któ­re zama­ni­fe­sto­wa­ło się w obec­no­ści nasto­lat­ki Joasi Gajew­skiej z Sosnow­ca po tym, gdy zja­wi­sko zaczę­li badać naukow­cy i parap­sy­cho­lo­dzy. Sta­ło się to 41 lat temu, w nocy z 4 na 5 kwiet­nia 1983 r. W miesz­ka­niu roz­pę­ta­ło się wów­czas pie­kło. Samo­ist­nie prze­miesz­cza­ły się róż­ne przed­mio­ty: tale­rze, szklan­ki, a nawet cięż­ki kamion­ko­wy gar­nek, by z potęż­nym hukiem roz­bić się o ścia­nę lub kre­dens. Cza­sem były widocz­ne w locie, innym razem nie. Rodzi­na i sąsie­dzi nie znaj­do­wa­li na to żad­ne­go racjo­nal­ne­go wyja­śnie­nia. A mia­ły to być dla pań­stwa Gajew­skich cał­kiem zwy­czaj­ne Świę­ta Wielkanocne.

Po kola­cji ojciec, pan Andrzej udał się do pra­cy na noc­ną zmia­nę. Pani Ewa z cór­ką i swo­im ojcem oglą­da­ła do póź­na tele­wi­zję. Cała trój­ka poszła spać o pół­no­cy. O godz. 3 nad ranem na gło­wę śpią­ce­go dziad­ka spa­dła ze ścia­ny sło­mia­na mata. Pró­bo­wał ją umo­co­wać, ale wyry­wa­ła się z rąk, tań­czy­ła, falo­wa­ła. Począt­ko­wo myślał, że to wnucz­ka pła­ta figle. Dziew­czyn­ka jed­nak spała.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Listopadowa zaduma

Psychoterapia a poszukiwanie nowych lądów

Cha­rak­te­ry­stycz­ne, iż w cza­sie kil­ku tygo­dni poprze­dza­ją­cych wystą­pie­nie nie­zwy­kłe­go zja­wi­ska, ogni­sko­wa­ły się przy Joasi suche trza­ski przy­po­mi­na­ją­ce strze­la­nie paznok­cia­mi, czy wyła­do­wa­nia wyso­ko­na­pię­cio­we. W dodat­ku ostat­nio dziew­czyn­ka mia­ła obja­wy gry­py, w tym nagłe sko­ki tem­pe­ra­tu­ry do 40 st. C, cze­go nie potwier­dzał bez­po­śred­ni dotyk jej cia­ła. Rodzi­na nie wie­dząc co się dzie­je, zgło­si­ła pro­blem na mili­cję. Dziel­ni­co­wy paro­krot­nie przy­cho­dził na inspek­cję, raz nawet spę­dził w miesz­ka­niu noc. Począt­ko­wo sądził, że w grę wcho­dzi misty­fi­ka­cja. Osta­tecz­nie był jed­nak świad­kiem prze­lo­tu szklan­ki, śru­by i innych dro­bia­zgów, któ­rych tra­jek­to­rie były sprzecz­ne z pra­wa­mi fizyki.

Spo­rzą­dzo­ny raport mili­cyj­ny stwier­dzał ponad wszel­ką wąt­pli­wość, że w miesz­ka­niu docho­dzi do nie­wy­tłu­ma­czal­nych zja­wisk fizycz­nych, zwią­za­nych z samo­czyn­nym prze­miesz­cza­niem się przed­mio­tów. Cało­do­bo­wy dyżur przed­sta­wi­cie­li mia­sta i mili­cji tyl­ko potwier­dził to dziw­ne zjawisko. 

W tej sytu­acji, wła­dze zde­cy­do­wa­ły się potrak­to­wać spra­wę poważ­nie. Podej­rze­wa­no, że przy­czy­ną mogły być szko­dy gór­ni­cze zagra­ża­ją­ce sta­bil­no­ści budyn­ku. Pre­zy­dent mia­sta przy­spie­szył więc przy­dział miesz­ka­nia, na któ­re rodzi­na od daw­na cze­ka­ła. Szyb­ko jed­nak oka­za­ło się, iż stre­su­ją­ce zja­wi­sko prze­nio­sło się rów­nież do nowe­go loka­lu, w któ­rym lata­ło zno­wu nie­mal wszyst­ko. Nie pomo­gła nawet wizy­ta księ­dza. Dziew­czyn­ka, skar­żą­ca się na złe samo­po­czu­cie, prze­cho­dzi­ła kolej­ne bada­nia lekar­skie, któ­re nicze­go nie wyka­zy­wa­ły. Szyb­ko poja­wi­ły się też nie­od­po­wie­dzial­ne publi­ka­cje pra­so­we ujaw­nia­ją­ce adres rodzi­ny, co skut­ko­wa­ło piel­grzym­ka­mi cie­kaw­skich i nawiedzonych.

Feno­me­nem nasto­lat­ki zain­te­re­so­wa­li się prof. Lech J. Radwa­now­ski i dr fizy­ki Jerzy Sosnow­ski, naukow­cy z Pol­skie­go Towa­rzy­stwa Bio­ce­no­tycz­ne­go. Prze­pro­wa­dzi­li inte­re­su­ją­ce eks­pe­ry­men­ty sta­wia­jąc pierw­szą hipo­te­zę przy­czyn zja­wi­ska. Pod­czas jed­ne­go z testów oka­za­ło się, że Joasia deli­kat­nie pocie­ra­jąc sztuć­ce ze sta­li szla­chet­nej dopro­wa­dza je nawet do wie­lo­krot­ne­go skrę­ce­nia trzon­ka. Potem umie­jęt­ność ta robi­ła wręcz furo­rę – Joasia odkształ­ca­ła nie tyl­ko sztuć­ce, ale też przy­go­to­wa­ne przez naukow­ców prób­ki metali.

W tym cza­sie opie­kę medycz­ną nad nasto­lat­ką prze­jął dr Eusta­chiusz Gadu­la – ówcze­sny ordy­na­tor Oddzia­łu Para­ple­gii I Gór­ni­cze­go Cen­trum Reha­bi­li­ta­cji Lecz­ni­czej i Zawo­do­wej w Rep­tach Ślą­skich, któ­ry ze wzglę­du na oso­bi­ste zain­te­re­so­wa­nia zorien­to­wał się z czym może mieć do czy­nie­nia. Mając świa­do­mość uni­ka­to­wo­ści zja­wi­ska, utwo­rzył spo­łecz­ny zespół zło­żo­ny z naukow­ców i spe­cja­li­stów róż­nych dzie­dzin, aby prze­śle­dzi­li feno­men pod wzglę­dem bio­fi­zycz­nym, psy­cho­lo­gicz­nym oraz medycz­nym. Dr Gadu­li uda­ło się zain­spi­ro­wać ich cie­ka­wość badaw­czą oraz chęć nie­sie­nia pomo­cy dziec­ku w zapa­no­wa­niu nad uciąż­li­wy­mi doświad­cze­nia­mi. Nie­rzad­ko bowiem eks­plo­zje psy­cho­ki­ne­tycz­ne poprze­dza­ło pogor­sze­nie się samo­po­czu­cia dziew­czyn­ki, poja­wia­ły się np. sil­ne bóle gło­wy. Powsta­ły kolej­ne hipo­te­zy wska­zu­ją­ce na mecha­nizm zja­wi­ska. Jed­na z nich twier­dzi­ła, że w grę wcho­dził nie­zwy­kle rzad­ki przy­pa­dek lokal­ne­go zabu­rze­nia sił gra­wi­ta­cyj­nych. Ozna­cza­ło­by to, iż orga­nizm Joasi emi­tu­je szcze­gól­ny rodzaj pola (ener­gii), w któ­rym w pew­nym zakre­sie prze­sta­ją dzia­łać siły cią­że­nia. Może ona mimo­wol­nie roz­ła­do­wy­wać bate­rie w zegar­kach, sprzę­cie repor­ter­skim, a nawet w kamerach. 

Ja i Marek, jako jedy­ni repor­te­rzy mamy szczę­ście śle­dzić prze­bieg zda­rzeń. 16 maja 1983 r. na łamach Kurie­ra Pol­skie­go, jed­nej z dwóch naj­więk­szych wyda­wa­nych w owych latach popo­łu­dnió­wek, pre­zen­tu­ję przy­pa­dek psy­cho­ki­ne­zy doty­czą­cy nasto­lat­ki, a tak­że kon­cep­cję mówią­cą o zabu­rze­niu w tym przy­pad­ku pola gra­wi­ta­cyj­ne­go. Infor­ma­cja ta za pośred­nic­twem kore­spon­den­ta Agen­cji Fran­ce-Pres­se nie­sie się w świat, dzwo­nią tele­fo­ny i pły­ną tele­fak­sy od przed­sta­wi­cie­li mediów z róż­nych kra­jów. Zaczy­na się dru­ga fala pra­so­we­go sza­leń­stwa. Losy Joasi chcą śle­dzić redak­to­rzy kopen­ha­skiej popo­łu­dniów­ki, jugo­sło­wiań­skiej Nowej Poli­ty­ki, angiel­skie­go cza­so­pi­sma Psy­chic News, przy­jeż­dża­ją żąd­ni sen­sa­cji dzien­ni­ka­rze z Pary­ża i ze Sta­nów Zjed­no­czo­nych. Woj­sko­wy insty­tut badaw­czy z Japo­nii zapra­sza dziew­czyn­kę wraz mat­ką na testy. Nie chcą jed­nak, aby towa­rzy­szył im lekarz lub dzien­ni­kar­ka. W tej sytu­acji, podej­rze­wa­jąc, że eks­pe­ry­men­ty te mogą być obcią­ża­ją­ce dla zdro­wia nasto­lat­ki, dr Gadu­la nie wyra­ża na nie zgody. 

Efek­ty kine­tycz­ne nie­ustan­nie ogni­sku­ją się wokół Joasi, prze­no­szą się wraz z nią do szko­ły, kina, a nawet do cen­trum w Rep­tach Ślą­skich, w któ­rych prze­cho­dzi­ła ope­ra­cję wyrost­ka robacz­ko­we­go i uczest­ni­czy­ła w cyklu nie­zwy­kle inte­re­su­ją­cych eksperymentów. 

Gdy dr Gadu­la zabie­ra nasto­lat­kę na tur­nus do stu­denc­kie­go sana­to­rium w Zako­pa­nem, któ­rym wów­czas kie­ru­je, docho­dzi wręcz do eks­plo­zji psy­cho­ki­ne­tycz­nych, pod­czas któ­rych duże przed­mio­ty prze­miesz­cza­ją się nawet mię­dzy pomiesz­cze­nia­mi. Świad­ka­mi są pie­lę­gniar­ki, sprzą­tacz­ki i stu­den­ci. Z punk­tu widze­nia obser­wa­cji nie­zna­ne­go są to doświad­cze­nia zapie­ra­ją­ce dech w pier­siach. Ich opis zawar­li­śmy w książ­ce Nie­uchwyt­na siła.

Joasia od począt­ku ma trud­ne rela­cje z rówie­śni­ka­mi, któ­rzy nie wie­dzą jak przy­jąć jej inność. Pada­ja prze­zwi­ska elek­trow­nia i cza­row­ni­ca. Gdy zmie­nia szko­łę, natra­fia na mądrych peda­go­gów. Szcze­gól­ną rolę ode­gra polo­nist­ka, a zara­zem wycho­waw­czy­ni w kla­sie Joasi, z któ­rą dziew­czyn­ka ma zna­ko­mi­ty kon­takt tele­pa­tycz­ny. Joasia czy­ta też w cza­sie odpo­wie­dzi myśli mate­ma­tycz­ki. W pierw­szym przy­pad­ku skut­ku­je to dobrą notą, w dru­gim jed­nak oce­ną nie­do­sta­tecz­ną, gdyż odczy­ta­ła z umy­słu nauczy­ciel­ki roz­wią­za­nie inne­go przy­go­to­wy­wa­ne­go przez nią zada­nia. Lek­cja wycho­waw­cza pod hasłem Nasza kole­żan­ka jest taka sama, jak my, choć tro­chę inna sta­ła się momen­tem pozy­tyw­ne­go prze­ło­mu w rela­cjach mię­dzy Joasią a młodzieżą.

Tym­cza­sem bra­ku­je fun­du­szy na dal­sze bada­nia. Spo­łecz­ny zespół naukow­ców pró­bu­je uświa­do­mić decy­den­tom z Mini­ster­stwa Zdro­wia i Opie­ki Spo­łecz­nej z jak uni­ka­to­wym w ska­li świa­ta feno­me­nem mamy do czy­nie­nia i któ­ry aż pro­si się o pró­bę opi­su i posta­wie­nie hipo­tez. Nie uda­je się nie­ste­ty uzy­skać nawet nie­wiel­kiej dota­cji, gdyż w tym cza­sie resort zdro­wia, jak i inne bran­że, pla­nu­je aktyw­ność w cyklach 5‑letnich i jest nie­czu­ły na wyko­rzy­sta­nie szan­sy zaist­nie­nia pol­skie­go feno­me­nu na płasz­czyź­nie mię­dzy­na­ro­do­wej. My sami, dzien­ni­ka­rze i naukow­cy, któ­rzy jako gru­pa skrzyk­nę­li­śmy się spo­łecz­ne, nie mie­li­śmy moż­li­wo­ści, by zabie­gać o mię­dzy­na­ro­do­we gran­ty np. z Uni­wer­sy­te­tu Prin­ce­ton (USA), a nie ist­nia­ło wów­czas zja­wi­sko zrzu­tek celowych.

Tym­cza­sem rapor­ty z badań stwier­dza­ją, iż real­ność samo­czyn­ne­go prze­miesz­cza­nia się przed­mio­tów nie budzi wąt­pli­wo­ści, a wygi­na­nie sztuć­ców i pró­bek meta­li jest ruty­no­we. Wia­do­mo też, jak moż­na zja­wi­sko pro­wo­ko­wać. Wychwy­co­ne zosta­ją współ­za­leż­no­ści pomię­dzy róż­ny­mi rodza­ja­mi pól: elek­trycz­nym, elek­tro­ma­gne­tycz­nym i elek­tro­sta­tycz­nym. Bada­nia psy­cho­lo­gicz­ne, elek­tro­en­ce­fa­lo­gra­ficz­ne i ter­mo­gra­ficz­ne ujaw­nia­ją pew­ne cechy orga­ni­zmu nasto­lat­ki, np. szcze­gól­ną aktyw­ność mię­śni, swo­istą mikro­wi­bra­cję. Nie­co inna wyda­je się być pra­ca jej mózgu. Kolej­nym fascy­nu­ją­cym roz­dzia­łem tej przy­go­dy oka­zu­je się przy­jazd wyspe­cja­li­zo­wa­nej eki­py Fuji Tele­vi­sion z Tokio, któ­ra krę­ci­ła pro­gra­my popu­lar­no­nau­ko­we, a w szcze­gól­no­ści o feno­me­nach parap­sy­chicz­nych na świe­cie. Towa­rzy­szy jej autor poczyt­nych ksią­żek Taka­shi Tachi­ba­na. Dzie­li­my się nawza­jem naszym doświad­cze­niem z tej dzie­dzi­ny. Japoń­czy­cy ini­cju­ją cie­ka­we eks­pe­ry­men­ty. Przy oka­zji uda­je mi się myślą usta­wić na tafli wody rząd piłe­czek ping­pon­go­wych. Prze­ry­wam jed­nak doświad­cze­nie, gdyż wią­że się to ze zbyt dużym wydat­kiem energii. 

Przez pewien czas w miesz­ka­niu pań­stwa Gajew­skich, pra­cu­je non stop kame­ra wideo obser­wu­jąc tra­sę naj­częst­szych prze­lo­tów. Pew­nej nocy reje­stru­je tra­jek­to­rię prze­lo­tu wygię­te­go wcze­śniej noża do ryb, prze­miesz­cza­ją­ce­go się z pręd­ko­ścią pod­świetl­ną, w posta­ci zmie­nia­ją­ce­go kolor roz­bły­sku. W Japo­nii wyklu­czo­no to jako ska­zę taśmy. 

Kolej­ny etap badań w Insty­tu­cie Mat­ki i Dziec­ka w Kra­ko­wie zosta­je prze­rwa­ny, gdy w cza­sie oddzia­ły­wa­nia przez Joasię na prób­ki, wysia­da nowo­cze­sny elek­tro­kar­dio­graf moni­to­ru­ją­cy orga­nizm dziew­czyn­ki. Dzie­je się tak zapew­ne z powo­du zmia­ny emi­to­wa­ne­go przez nią pro­mie­nio­wa­nia. W tym samym cza­sie cie­ka­wy zapis reje­stru­je pro­to­ty­po­wy detek­tor kon­struk­cji mgr inż. G. Zapal­skie­go z Insty­tu­tu Fizy­ki UJ. 

I wła­ści­wie na tym koń­czy się szan­sa na wiel­kie odkry­cie, a wraz z nim nasza repor­ter­ska przy­go­da. Brak bowiem dostęp­nej pla­ców­ki, dro­gie­go sprzę­tu, a przede wszyst­kim zie­lo­ne­go świa­tła ze stro­ny resor­tu zdro­wia lub nauki. Do dziś nie moż­na nawet usta­lić w spo­sób wią­żą­cy co dzie­je się z serią pró­bek meta­li wygi­na­nych przez Joasię, któ­re zda­wa­ły się wyka­zy­wać nie­zwy­kle cie­ka­we zmia­ny struk­tu­ral­ne, a tym samym mogły otwo­rzyć nowe moż­li­wo­ści w zakre­sie obrób­ki meta­lur­gicz­nej. Wszyst­ko, z powo­du bra­ku wyobraź­ni decy­den­tów, zosta­ło zaprze­pasz­czo­ne. Dla nas – repor­te­rów obser­wo­wa­ne zja­wi­sko było fascy­nu­ją­cą poznaw­czo przy­go­dą, jej repor­ter­ski zapis Nie­uchwyt­na Siła (Ofi­cy­na Lite­ra­tów Rój 1989) oka­zał się uni­ka­tem w ska­li świa­to­wej.

W 40-lecie wybu­chu wspo­mnia­ne­go zja­wi­ska psy­cho­ki­ne­tycz­ne­go w USA uka­za­ło się angiel­sko­ję­zycz­ne wyda­nie książ­ki pod nową redak­cją, któ­ra nada­ła rela­cji więk­szą dyna­mi­kę i wyeli­mi­no­wa­ła ele­men­ty nie­zro­zu­mia­łe dla młod­szych czy­tel­ni­ków, zwłasz­cza cudzoziemców.

THE ELUSIVE FORCE. A Remar­ka­ble Case of Polter­ge­ist Acti­vi­ty and Psy­cho­ki­ne­tic Power,

Anna Ostrzyc­ka, Marek Rymuszko,

tłum. Joel Stern,

Ano­ma­list Books 2023

Książ­ka tra­dy­cyj­na i e‑book do naby­cia na www​.ama​zon​.pl