Stwórca jest artystą

Aby mówić dobrze po pol­sku, trze­ba mieć dobrą zna­jo­mość pol­skiej pare­mio­lo­gii – pol­skich przy­słów. Nale­ży uni­kać wyra­zów obcych, uni­kać mądrze­nia się, tego bar­dzo cha­rak­te­ry­stycz­ne­go scho­rze­nia naszej gwa­ry inte­li­genc­kiej – powie­dział to Artur San­dau­er. Nic dodać, nic ująć. Sama prawda.

Znacz­na część pol­skiej inte­li­gen­cji mówi vola­püc­kiem, języ­kiem sztucz­nym, mają­cym spra­wiać wra­że­nie spraw­no­ści języ­ko­wej i głę­bi inte­lek­tu­al­nej, któ­rej w grun­cie rze­czy nie posiada.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Duchy i głosy: „Czerwona księga” Carla G. Junga i „Obłęd” Jerzego Krzysztonia (cz. I)

Nowy Świat na tle starego

Żydzi – nor­mal­nie, Żydy – pogar­dli­wie, Żydo­wie – dostoj­nie. Jak tłu­macz ma prze­ło­żyć Nor­wi­da Żydo­wie Pol­scy? God­ne zasta­no­wie­nia, myśląc o tru­dach pra­cy tłu­ma­cza. To też z Sandauera.

Religijność jest czymś odmiennym niż religia.

Draż­ni mnie i znie­chę­ca „apa­rat wia­ry”. Insty­tu­cja­li­za­cja reli­gii two­rzy kościel­ną admi­ni­stra­cję, i jej urzęd­ni­ków, co prze­ra­dza się nie­uchron­nie w zbiu­ro­kra­ty­zo­wa­nie reli­gii. Trud­no mi akcep­to­wać dogma­ty reli­gij­ne. Jestem prze­ciw­ny poję­ciu grze­chu, kary i wyba­cze­nia, ponie­waż uwa­żam, że jest bez­pod­staw­ną zaro­zu­mia­ło­ścią sta­wia­nie ocen inne­mu czło­wie­ko­wi, jak tak­że wyba­cza­nie mu (lub nie). Jest to two­rze­nie – nie ist­nie­ją­cych w natu­rze, któ­rej jeste­śmy czę­ścią, podzia­łów i hie­rar­chii. Jeże­li mogę wyba­czać, sta­wiam się powy­żej tego, komu wyba­czam. Spo­wiedź akcep­tu­ję, ale wewnętrz­nie, nie przed innym człowiekiem.

Dozna­nia reli­gij­ne i arty­stycz­ne są sobie bli­skie. Bez uczuć reli­gij­nych, meta­fi­zycz­nych nie ma wiel­kiej sztu­ki. W tym sen­sie każ­dy twór­ca jest na swój spo­sób religijny.

To, co robi poeta, to spraw­dza­nie języ­ka na rze­czach. Poeta, pro­za­ik, i w ogó­le każ­dy twór­ca jest rów­no­cze­śnie wyna­laz­cą – naj­lep­szym przy­kła­dem może być tu Leonar­do da Vin­ci. Gdy dra­ma­turg wymy­śla swo­je To be or not to be, wymy­śla tym samym swój proch, swo­je koło.

Poeta zaś – ten żyje podwójnie.

Aby się wypo­wie­dzieć, musi zna­leźć swo­ją stre­fę nad­przy­ro­dzo­ną, odna­leźć w codzien­no­ści dnia swo­je taber­na­cu­lum. Poprzez sło­wa poszu­ku­je wyra­zu dla nie­zwy­kło­ści, któ­rą czu­je, o któ­rej ist­nie­niu wie. I, potrą­ca­jąc rze­czy sło­wa­mi pró­bu­je się prze­drzeć przez zwy­kłość do życia duchowego.

Życia duchowego nie należy utożsamiać z religią.

Arty­sta nie musi być chrze­ści­ja­ni­nem lub kato­li­kiem, ale ma poczu­cie tajem­ni­cy, i w tym sen­sie jest czło­wie­kiem religijnym.

Zro­zu­mia­ły to kościo­ły chrze­ści­jań­skie, posze­rza­jąc jak­by wia­rę poprzez wpro­wa­dze­nie do świą­tyń sztu­ki. To ogrom­na zasłu­ga i nie­by­wa­ła mądrość chrze­ści­jań­stwa, że w mury świą­tyń zosta­ła wpro­wa­dzo­na muzy­ka, malar­stwo, rzeź­ba, poezja. Twór­cy chrze­ści­jań­stwa rozu­mie­li, być może nawet zupeł­nie instynk­tow­nie, że kościół może w ten spo­sób zaspo­ka­jać – upra­wia­jąc nadal swój boski kult, wie­le ludz­kich potrzeb.

Ludziom życie codzien­ne nie wystar­cza. Nie wystar­cza­ją im tak­że codzien­ne oczy­wi­sto­ści. Czło­wiek poszu­ku­je i ocze­ku­je od życia, cze­goś nie­zwy­kłe­go, i czy­ni w tym kie­run­ku próby.

Meta­fi­zycz­ność świa­ta… Świat jest meta­fi­zycz­ny, i nale­ży to brać dosłow­nie. Róż­ne reli­gie uży­wa­ją w celu upra­wia­nia kul­tu Boga róż­nych rekwi­zy­tów, ale meta­fi­zy­ka pozo­sta­je ta sama. On wiel­ki i nie do opi­sa­nia, mistycz­ny Stwór­ca-Pan, reali­zu­ją­cy swój twór­czy pro­jekt – twór­ca, archi­tekt, rzeź­biarz… i poeta.

Tak, patrząc na świat, na przy­ro­dę, nie­bo, obło­ki, zacho­dy słoń­ca, pięk­ne góry i pta­ki, nie ma naj­mniej­szej wąt­pli­wo­ści: Stwór­ca-Pan jest poetą.