Joel Stern – tłumacz, pasjonat polski i fenomenów z pogranicza nauki

Fascy­na­cja Ame­ry­ka­ni­na Joela Ster­na naszym kra­jem roz­po­czę­ła się jesz­cze w latach 60-tych ubie­głe­go wie­ku, gdy uczęsz­czał do szko­ły śred­niej. Słu­chał wte­dy codzien­nej pol­sko­ję­zycz­nej audy­cji radio­wej nada­wa­nej z Fila­del­fii, któ­rej pre­zen­ter Teo­dor Przy­by­ła odgry­wał sen­ty­men­tal­ne foks­tro­ty i tan­ga w wyko­na­niu Mie­czy­sła­wa Fog­ga, Ada­ma Asto­na, Chó­ru Dana, Tade­usza Fali­szew­skie­go, Han­ki Ordo­nów­ny i innych pol­skich arty­stów. Jak mi powie­dział, zako­chał się wów­czas w muzy­ce okre­su mię­dzy­wo­jen­ne­go. Z bie­giem cza­su zaczął też kolek­cjo­no­wać zabyt­ko­we lam­py, zega­ry, radio­od­bior­ni­ki, figur­ki, meble, ozdob­ne ram­ki i tele­fo­ny z tam­tej epo­ki. Wyczu­wał, że wła­śnie te sece­syj­ne przed­mio­ty wier­nie odtwa­rza­ją atmos­fe­rę lat dwu­dzie­stych i trzy­dzie­stych. Jak to ujął, współ­cze­sny świat mało go pocią­ga, a w „muze­al­nym koko­nie” z cza­sów art deco czu­je się naj­bar­dziej kom­for­to­wo.

Na drodze ku zostaniu tłumaczem

Zain­te­re­so­wa­nia Joela ukształ­to­wa­ły w dużej mie­rze lek­tu­ry z lat dzie­cię­cych. Miesz­kał wów­czas w Che­ster nie­da­le­ko biblio­te­ki publicz­nej, z któ­rej wypo­ży­czał baśnie, książ­ki przy­go­do­we i zbio­ry mitów. Mając 10 lat znał na pamięć imio­na i rodo­wód pra­wie wszyst­kich bogów i bogiń z pan­te­onów: grec­kie­go, rzym­skie­go czy nor­dyc­kie­go, tudzież boha­te­rów z Ilia­dy i Ody­sei oraz śre­dnio­wiecz­nych epo­pei. Decy­zja, aby pod­jąć stu­dia języ­ków sło­wiań­skich, zapa­da­ła stop­nio­wo. Ze wzglę­du na zami­ło­wa­nie do kla­sy­ki, uczył się w szko­le śred­niej w Fila­del­fii łaci­ny, a po prze­czy­ta­niu kil­ku utwo­rów Fio­do­ra Dosto­jew­skie­go, posta­no­wił opa­no­wać rów­nież język rosyj­ski. W cza­sie stu­diów języ­ko­znaw­czych na Uni­wer­sy­te­cie Michi­gan zain­te­re­so­wa­ła go tak­że twór­czość Sta­ni­sła­wa Lema, Karo­la Czap­ka oraz saty­ry­ka Micha­iła Zosz­czen­ki. Prócz rosyj­skie­go, zapi­sał się na kur­sy pol­skie­go i cze­skie­go. Z bie­giem cza­su, z zami­ło­wa­nia do lin­gwi­sty­ki, uczył się rów­nież sło­wac­kie­go, ukra­iń­skie­go, serb­sko-chor­wac­kie­go, wło­skie­go, rumuń­skie­go, buł­gar­skie­go, turec­kie­go, a tak­że nie­miec­kie­go, hisz­pań­skie­go i fran­cu­skie­go. Łącz­nie opa­no­wał w róż­nym stop­niu zna­jo­mo­ści 20 języ­ków. Jak stwier­dził, lubił po pro­stu „roz­gry­zać” gra­ma­ty­kę języ­ka obce­go, tak jak nie­któ­rzy z pasją roz­wią­zu­ją krzy­żów­ki. Gdy zapy­ta­łem, co jest waż­ne w opa­no­wy­wa­niu języ­ków obcych i co uła­twia ich przy­swa­ja­nie, wyra­ził prze­ko­na­nie, iż nale­ży do tego pod­cho­dzić indy­wi­du­al­nie w zależ­no­ści od potrzeb danej oso­by, jej uzdol­nień oraz cza­su prze­zna­czo­ne­go na naukę. Przy­kła­do­wo woj­sko­wy inży­nier może chcieć tyl­ko bier­nie poznać nie­miec­ką gra­ma­ty­kę i ter­mi­no­lo­gię, aby czy­tać na bie­żą­co spe­cja­li­stycz­ne pisma danej dzie­dzi­nie, pod­czas gdy dopie­ro co mia­no­wa­ny amba­sa­dor musi „kuć” cał­kiem inny zasób słów w jak naj­szyb­szym tem­pie, aby dzia­łać kom­pe­tent­nie na nowej pla­ców­ce dyplo­ma­tycz­nej. Joel nie wyklu­cza też wpły­wu poprzed­nich wcie­leń na zdol­no­ści oso­bi­ste (np. języ­ko­we, muzycz­ne czy mate­ma­tycz­ne). Rów­nież wro­dzo­ne pre­dys­po­zy­cje gene­tycz­ne mogą mieć według nie­go znaczenie.

PRZECZYTAJ TAKŻE

TOTALNE OCZYSZCZENIE – Twoja Droga do Równowagi i Harmonii

Bursztynowy Motyl z jubileuszami w tle

Dzię­ki swo­im kom­pe­ten­cjom języ­ko­wym został w 1985 r. zatrud­nio­ny w Depar­ta­men­cie Sta­nu w Waszyng­to­nie, gdzie prze­pra­co­wał 28 lat jako eta­to­wy tłu­macz z języ­ków sło­wiań­skich i oka­zjo­nal­nie z nie­miec­kie­go oraz węgier­skie­go. Do jego głów­nych obo­wiąz­ków nale­ża­ło czy­ta­nie obszer­nej kore­spon­den­cji od oby­wa­te­li (zwy­kłych zja­da­czy chle­ba) ze wszyst­kich wschod­nio­eu­ro­pej­skich kra­jów i rów­nież z Rosji do pię­ciu ame­ry­kań­skich pre­zy­den­tów oraz urzęd­ni­ków na róż­nych szcze­blach wła­dzy. To z pew­no­ścią arcy­cie­ka­wy temat na osob­ny artykuł.

Ame­ry­kań­ski lin­gwi­sta sta­rał się zawsze, w przy­pad­ku języ­ków któ­re znał, czy­tać utwo­ry lite­rac­kie w ory­gi­na­łach. Jeśli cho­dzi o pol­skich pisa­rzy ska­pi­tu­lo­wał jedy­nie, z powo­du archa­icz­nej pol­sz­czy­zny, pod­czas lek­tu­ry Try­lo­gii Hen­ry­ka Sien­kie­wi­cza, stąd też prze­czy­tał to dzie­ło w angiel­skim tłu­ma­cze­niu. Nato­miast upo­rał się bez tru­du z powie­ścia­mi Quo Vadis i Bez Dogma­tu tegoż auto­ra. Wśród ulu­bio­nych ksią­żek naszych twór­ców wymie­nia prócz Sta­ni­sła­wa Lema, opo­wia­da­nia o Pro­fe­so­rze Tut­ce Jerze­go Sza­niaw­skie­go, Fara­ona Bole­sła­wa Pru­sa oraz dow­cip­ne wier­sze Jana Brze­chwy.

Fascynacje Lemem

Jego prze­kład 9 opo­wia­dań z Dzien­ni­ków Gwiaz­do­wych Lema uka­zał się w 1982 r. nakła­dem nowo­jor­skie­go wydaw­nic­twa Har­co­urt Bra­ce Jova­no­vich pod tytu­łem Memo­irs of a Spa­ce Tra­ve­ler. Tłu­macz uwa­ża, że przy­szłość nasze­go gatun­ku, przed któ­rą prze­strze­gał w swo­ich dzie­łach naj­bar­dziej zna­ny pol­ski futu­ro­log i pisarz, nie­ste­ty coraz bar­dziej się ure­al­nia. Nasi­la się pod­stęp­ne otę­pia­nie ludzi. Prze­cięt­ni zja­da­cze chle­ba żyją w sztucz­nej bań­ce różo­wych ilu­zji i już nie potra­fią roz­róż­nić pięk­ne­go fał­szu od zatru­tej, brzyd­kiej rze­czy­wi­sto­ści. Mamy do czy­nie­nia z usta­wicz­ną mani­pu­la­cją, fala­mi fake new­sów, zwod­ni­czą kłam­li­wą rekla­mą potęż­nych kor­po­ra­cji, z sza­chraj­stwem poli­tycz­nym, a do tego z maso­wym napły­wem nar­ko­ty­ków, alko­ho­lu, nie­zdro­wej żyw­no­ści oraz z coraz bar­dziej uza­leż­nia­ją­cy­mi tech­no­lo­gia­mi, któ­re nie­dłu­go będą kon­tro­lo­wać każ­dą sfe­rę nasze­go życia. Rewo­lu­cja cyfro­wa i roz­wój sztucz­nej inte­li­gen­cji AI, nie­kon­tro­lo­wa­ne przez niko­go spra­wia­ją, że zwy­kły czło­wiek sta­je się mało przy­dat­ny, stop­nio­wo tra­ci moż­li­wo­ści pra­cy zarob­ko­wej, a jego egzy­sten­cja znaj­du­je się pod zna­kiem zapytania.