Co łączy rybkę Darwina ze spirytyzmem?

5 czerwca b.r. w auli Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona życiu i dorobkowi brytyjskiego biologa, przyrodnika i spirytysty Alfreda Russela Wallace’a (1823−1913). Za organizację wydarzenia odpowiadała Oficyna Wydawnicza Rivail, specjalizująca się w klasycznych dziełach z dziedziny spirytyzmu i parapsychologii, a okazją do spotkania było ukazanie się nowego wydania książki Wallace’a pt. Cuda i nowoczesny spirytualizm

Bry­tyj­ski uczo­ny we wspo­mnia­nej pra­cy sze­ro­ko omó­wił temat mani­fe­sta­cji duchów, uka­zy­wa­nia się zjaw, a tak­że bro­nił zja­wisk ucho­dzą­cych za cudow­ne przed zarzu­ta­mi scep­ty­ków. Wyka­zał, że wbrew pozo­rom nie łamią one zna­nych nam praw Natu­ry, ale wpi­su­ją się w ogól­ny porzą­dek przy­ro­dy. Wal­la­ce przed­sta­wił rów­nież wła­sne doświad­cze­nia zwią­za­ne z mediu­mi­zmem, co już w XIX stu­le­ciu wywo­ła­ło licz­ne spo­ry wśród przed­sta­wi­cie­li nauki akademickiej.

Do nie­daw­na pol­skie­mu czy­tel­ni­ko­wi dostęp­ny był tyl­ko daw­ny prze­kład Józe­fa Karo­la Potoc­kie­go, któ­ry uka­zał się w War­sza­wie w 1890 roku. Potoc­ki za pod­sta­wę wziął pierw­sze wyda­nie książ­ki Wallace’a z 1875 r., nato­miast redak­to­rzy Ofi­cy­ny Wydaw­ni­czej Riva­il opar­li nowe tłu­ma­cze­nie o trze­cie, roz­sze­rzo­ne wyda­nie angiel­skie, opa­tru­jąc je wstę­pem, przy­pi­sa­mi i roz­bu­do­wa­nym indeksem.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Uświęcone stópki, czyli o czym mówią kamienie

Tajemnice snów (cz. 1)

Wyda­rze­niu towa­rzy­szy­ła seria wykła­dów. Jed­nym z pre­le­gen­tów był dr Mar­cin Rysz­kie­wicz, obda­rzo­ny talen­tem popu­la­ry­za­tor­skim autor ksią­żek (m.in. Homo sapiens. Mean­dry ewo­lu­cji, wyd. 2013 r.) oraz licz­nych arty­ku­łów o ewo­lu­cji i pale­on­to­lo­gii. Dr Rysz­kie­wicz w przy­stęp­ny spo­sób opo­wie­dział o współ­pra­cy Wallace’a z Karo­lem Dar­wi­nem i oko­licz­no­ściach ogło­sze­nia ich wspól­ne­go odkry­cia w 1858 r. – dobo­ru natu­ral­ne­go, będą­ce­go mecha­ni­zmem rzą­dzą­cym ewo­lu­cją biologiczną.

Pre­le­gent zwró­cił uwa­gę na róż­ni­ce świa­to­po­glą­do­we, dzie­lą­ce obu twór­ców teo­rii ewo­lu­cji. I tak Dar­win patrzył na roz­wój cech umy­sło­wych czło­wie­ka przez pry­zmat obser­wa­cji pew­nych prze­ja­wów rozu­mo­wa­nia, cie­ka­wo­ści czy odda­nia u zwie­rząt. Stop­nio­wy roz­wój tych zdol­no­ści miał według nie­go nastę­po­wać rów­no­cze­śnie z udo­sko­na­le­niem budo­wy ana­to­micz­nej pro­wa­dzą­cej do powsta­nia gatun­ku ludz­kie­go, toteż doszedł do kon­klu­zji o jed­na­ko­wej przy­czy­nie oby­dwu rodza­jów zmian. Odmien­ne­go zda­nia był Wal­la­ce, według któ­re­go powsta­nie ludz­kiej umy­sło­wo­ści, obda­rzo­nej rów­nież zdol­no­ścia­mi mate­ma­tycz­ny­mi i arty­stycz­ny­mi, nie mogło nastą­pić wyłącz­nie na dro­dze dobo­ru natu­ral­ne­go. Nauko­wiec ten sądził, że ist­nie­je świat ducha, któ­re­mu świat mate­rii jest w cało­ści pod­po­rząd­ko­wa­ny.

Pro­ces kształ­to­wa­nia się świa­to­po­glą­du spi­ry­ty­stycz­ne­go Wallace’a i spo­ry wywo­ła­ne jego bada­nia­mi mediu­micz­ny­mi szcze­gó­ło­wo omó­wi­ła w swo­im wystą­pie­niu (któ­re odby­ło się zdal­nie) prof. Anna Miko­łej­ko – socjo­loż­ka reli­gii i kul­tu­ry, histo­rycz­ka idei, któ­ra od wie­lu lat zaj­mu­je się dzie­ja­mi ruchu spi­ry­ty­stycz­ne­go, metap­sy­chi­ki i bada­niem tra­dy­cji ezo­te­rycz­nej w pol­skiej kul­tu­rze XIX i XX wieku.

Ostat­ni z refe­ren­tów, dr Rafał Wiszo­wa­ty, w wykła­dzie pt. Kla­sycz­ny spi­ry­tyzm jako pod­sta­wa dla kry­tycz­ne­go spoj­rze­nia na ezo­te­ry­kę, zwró­cił uwa­gę na cechy wyróż­nia­ją­ce spi­ry­tyzm na tle róż­nych nur­tów ezo­te­rycz­nych. Zali­czył do nich: dąże­nie do pozna­nia rze­czy­wi­sto­ści w opar­ciu o gro­ma­dze­nie fak­tów i ich logicz­ną ana­li­zę, kla­row­ność ter­mi­no­lo­gicz­ną oraz ide­ał zrów­no­wa­żo­ne­go roz­wo­ju ducho­we­go, opar­ty na jed­no­cze­snej dba­ło­ści o postęp inte­lek­tu­al­ny i moral­ny człowieka.

Wspo­mi­na­jąc Wallace’a nie moż­na było pomi­nąć fak­tu, że uzna­je się go za pre­kur­so­ra tzw. zasa­dy antro­picz­nej, w któ­rej zwra­ca się uwa­gę na takie dostro­je­nie para­me­trów i wła­ści­wo­ści ele­men­tów Wszech­świa­ta (np. odpo­wied­nią odle­głość Zie­mi od Słoń­ca, obec­ność atmos­fe­ry, czy masę pla­ne­ty koniecz­ną dla utrzy­ma­nia tej­że atmos­fe­ry etc.), aby mogło powstać życie, a więc rów­nież człowiek…

A co łączy ryb­kę Dar­wi­na ze spi­ry­ty­zmem? – jak zapy­ta­li­śmy w tytule.

Ten popu­lar­ny sym­bol przed­sta­wia ich­tio­ste­gę – for­mę przej­ścio­wą pomię­dzy ryba­mi a pła­za­mi – wewnątrz któ­rej umiesz­cza się zwy­kle nazwi­sko Dar­wi­na. Znak ma wyra­żać popar­cie dla dar­wi­ni­zmu i nauko­we­go podej­ścia do pozna­wa­nia świa­ta, opar­te­go na kry­tycz­nym myśle­niu i odrzu­ca­niu prze­ko­nań sprzecz­nych z rozu­mem i dowo­da­mi nauko­wy­mi. Orga­ni­za­to­rzy kon­fe­ren­cji roz­da­li uczest­ni­kom wyda­rze­nia spe­cjal­ną sta­tu­et­kę z tym sym­bo­lem, ale wewnątrz prze­wrot­nie umie­ści­li nazwi­sko Wallace’a. W ten spo­sób chcie­li przy­po­mnieć o nie­zwy­kłej posta­ci dru­gie­go z ojców dar­wi­ni­zmu, uczo­ne­go zapo­mnia­ne­go i nie­do­ce­nio­ne­go ze wzglę­du na kon­tro­wer­sje, jakie budzi­ło jego zain­te­re­so­wa­nie spi­ry­ty­zmem i pra­gnie­nie pozna­nia świa­ta duchowego.