Bursztynowy Motyl z jubileuszami w tle

Niekiedy mówi się, że tu Amazonka wpada do Warty, a madagaskarskie baobaby zmieniają się w rogalińskie dęby. Puszczykowo pod Poznaniem, Muzeum-Pracownia Arkadego Fiedlera, legendy literatury podróżniczej. Właściwie cały ogród wokół rodzinnej willi Fiedlerów to jedno wielkie, oryginalne plenerowe muzeum

Kil­ka dat…

• W 2024 r. przy­pa­dła 130. rocz­ni­ca uro­dzin Arka­de­go Fiedlera
• 50-lecie Muzeum Pracowni
• Bursz­ty­no­wy Motyl dla nasze­go współpracownika
• W br. w mar­cu mija 40-lecie śmier­ci pisarza

Wyróżnienie dla Pierwszej wojny polsko-indiańskiej Romana Warszewskiego

Corocz­nie od 1996 r. – w ramach Kon­kur­su im. A. Fie­dle­ra – jest tu wrę­cza­na nagro­da Bursz­ty­no­we­go Moty­la auto­ro­wi naj­cie­kaw­szej książ­ki podróż­ni­czej o wybit­nych walo­rach lite­rac­kich. Za każ­dym razem w pra­cow­ni Woj­cie­cha Kru­ka powsta­wa­ła inna srebr­no-bursz­ty­no­wa sta­tu­et­ka. Obec­nie tra­dy­cję kon­ty­nu­uje Fir­ma Ania Kruk.

Pomysł nagro­dy naro­dził się w 100. rocz­ni­cę uro­dzin pisa­rza, z zamy­słem przy­wró­ce­nia ran­gi i zna­cze­nia lite­ra­tu­rze podróż­ni­czej. Pierw­szym lau­re­atem został Sta­ni­sław Szwarc – Bro­ni­kow­ski. Nagro­dę otrzy­ma­li rów­nież m.in. Olgierd Budre­wicz, Elż­bie­ta Dzi­kow­ska, Woj­ciech Cej­row­ski, Beata Paw­li­kow­ska, Mar­ty­na Woj­cie­chow­ska.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Spotkanie z Igorem Witkowskim

Targi Ezoteryczne w Warszawie 8–9 marca 2025 r.

W ostat­niej edy­cji kon­kur­su Bursz­ty­no­wym Moty­lem uho­no­ro­wa­ny został za książ­kę Pierw­sza woj­na pol­sko-indiań­ska. Ame­ry­ka Łaciń­ska w pół dro­gi (wyda­ną nakła­dem Wydaw­nic­twa Ber­nar­di­num) Roman War­szew­ski – dzien­ni­karz, repor­ta­ży­sta, pisarz, podróż­nik, dłu­go­let­ni współ­pra­cow­nik Nie­zna­ne­go Świa­ta i nasz przyjaciel.

Dzię­ku­jąc za nagro­dę Roman War­szew­ski pod­kre­ślił, że nie jest w Pusz­czy­ko­wie po raz pierw­szy. Krót­ko po otwar­ciu Muzeum-Pra­cow­ni, jako nasto­la­tek, przy­je­chał tu z mamą, bo nie moż­na było takiej oka­zji pomi­nąć. Arka­dy Fie­dler był wów­czas legen­dą, a nasto­let­ni Romek znał już jego kil­ka ksią­żek. Pierw­szą, Kana­da pach­ną­ca żywi­cą, otrzy­mał na zakoń­cze­nie roku szkol­ne­go w pod­sta­wów­ce. Potem z wypie­ka­mi na twa­rzy – jak wspo­mi­na – chło­nął kolej­ne lek­tu­ry pió­ra Fie­dle­ra. Toteż jako chło­pak w Jego Pra­cow­ni-Muzeum poczuł się jak w świą­ty­ni, mając wra­że­nie, że za chwi­lę prze­mknie cień Mistrza. Już wów­czas pra­gnął podró­żo­wać i opi­sy­wać pozna­wa­ne zakąt­ki świa­ta, jak czy­nił to Wiel­ki Arka­dy Fiedler.

Szcze­gól­nym obja­wie­niem oka­za­ła się dla chłop­ca gablo­ta z książ­ka­mi Mistrza wyda­ny­mi po pol­sku i ich prze­kła­da­mi. Sta­ła się dla Rom­ka życio­wym dro­go­wska­zem – dowo­dem, że jeśli czło­wiek posta­ra się, to może. Zama­rzył: Może choć jeden taki rzą­dek z kil­ku­dzie­się­ciu ksią­żek uda mi się napisać?

Tak oto oso­bo­wość pisa­rza i jego twór­czość dla kolej­ne­go, mło­de­go czło­wie­ka oka­za­ła się inspi­ra­cją do posta­no­wie­nia, by pozna­wać świat i to rela­cjo­no­wać. – Wła­ści­wie wszy­scy repor­ta­ży­ści, któ­rzy jeż­dżą po świe­cie i two­rzą Pol­ską Szko­łę Repor­ta­żu, wywo­dzą się z Arka­de­go Fie­dle­ra – pod­kre­śla Warszewski.

Ileż to poko­leń mło­dzie­ży z wypie­ka­mi na twa­rzy chło­nę­ło podróż­ni­cze rela­cje Arka­de­go Fie­dle­ra, pisa­rza kul­to­we­go dla cie­kaw­skich świa­ta. Zwłasz­cza że egzo­tycz­ny świat w cza­sach demo­lu­dów dla prze­cięt­ne­go Pola­ka był zamknię­ty, a przy­naj­mniej trud­no dostępny.

Z pobli­skim Pozna­niem wią­żą Rom­ka też inne istot­ne dla jego pasji podróż­ni­czo-lite­rac­kiej wspo­mnie­nia. Rodzi­na mamy wywo­dzi­ła się z Poznań­skie­go, a ona sama stu­dio­wa­ła na Uni­wer­sy­te­cie im. A. Mic­kie­wi­cza. Mając 13 lat, gdy przy­je­chał z mamą do jej przy­ja­ció­łek ze stu­diów, zapra­gnął poznać dr Annę Fran­kow­ską – wte­dy pierw­szą damę pol­skiej ame­ry­ka­ni­sty­ki. Odna­lazł ją i bez zapo­wie­dzi zapu­kał do drzwi, żeby poroz­ma­wiać o Inkach, a naukow­czy­ni potrak­to­wa­ła nasto­lat­ka poważ­nie. W dodat­ku w domu jed­nej z mamu­si­nych kole­ża­nek po raz pierw­szy zoba­czył maszy­nę do pisa­nia. W efek­cie – jako uczeń szko­ły muzycz­nej – szyb­ko zamie­nił kla­wi­sze pia­ni­na na te do pisa­nia. Tak zaczę­ło się pisar­stwo R. Warszewskiego.

Batalia o książkę

Pra­ce wydaw­ni­cze nad nagro­dzo­ną pozy­cją to swo­ista przy­go­da. Na dobrą spra­wę książ­ka mogła się nie uka­zać. O jej kształt toczył się praw­dzi­wy bój. Redak­tor­ka doma­ga­ła się, by z tytu­łu znik­nę­li India­nie, bo to ponoć nazwa poli­tycz­nie nie­po­praw­na. Nie podo­ba­ła się jej też poja­wia­ją­ca się naprze­mien­na narracja.

Autor jed­nak nie ustę­po­wał, obsta­jąc, że sło­wo India­nin nie ma w języ­ku pol­skim kono­ta­cji pejo­ra­tyw­nych, a wręcz koja­rzy się bar­dzo pozy­tyw­nie. W USA ist­nie­je stan India­na, w mie­ście Mek­syk jed­na z koń­co­wych sta­cji metra nosi nazwę Indian Wells. A kul­to­wa książ­ka dla mło­dzie­ży to I ty zosta­niesz India­ni­nem. Wresz­cie Spo­tka­łem szczę­śli­we­go India­ni­na pió­ra same­go Mistrza… Co z tym zro­bić? W koń­cu inter­we­nio­wał pre­zes wydaw­nic­twa i pozy­cja o kon­tro­wer­syj­nym tytu­le uka­za­ła się. Jed­nak redak­tor­ka wyco­fa­ła swo­je nazwi­sko z jej kart.

Pod­czas uro­czy­sto­ści autor szcze­gól­ne podzię­ko­wa­nia skie­ro­wał do swo­jej 90-let­niej mamy, Miro­sła­wy Gąsio­row­skiej, za to, że nauczy­ła go kochać przy­go­dę i pytać, co jest za linią hory­zon­tu, a tak­że przy­wio­zła – jako chłop­ca, zafa­scy­no­wa­ne­go pisar­stwem A. Fie­dle­ra – do Pusz­czy­ko­wa, aby dotknął śla­dów Mistrza. Dzię­ko­wał tak­że żonie Luz Este­li, że – nie lubiąc podró­ży – nauczy­ła się cze­kać, cza­sem dłu­go i z nie­po­ko­jem. Dla nie­go zawsze będzie świa­tłem życia (w koń­cu po hisz­pań­sku luz ozna­cza wła­śnie świa­tło).

W 90-let­nim życiu Arka­dy Fie­dler odbył 30 wypraw i podró­ży. Jego 32 książ­ki wyda­ne zosta­ły w 23 języ­kach i prze­szło 10-milio­no­wym nakła­dzie. Uczą sza­cun­ku do innych kul­tur i odmien­nych oby­cza­jów, pięk­na Natury.

1 z 8

- +

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Dziś więk­szość ludzi odby­wa fol­de­ro­we podró­że. Wpa­da­my na kil­ka dni do Bar­ce­lo­ny, Pary­ża, Rzy­mu… Muśnie­my ich wize­ru­nek, pstryk­nie­my tro­chę fotek, kupi­my pamiąt­kę, zde­gu­stu­je­my potra­wy w jakiejś knajp­ce, ewen­tu­al­nie gdzieś w kuror­cie pole­niu­chu­je­my na pla­ży, czy nad base­nem. Miłe to a nawet rado­sne, ale nie pozwa­la napraw­dę poznać miej­sca, jego ryt­mu życia oraz mieszkańców.

Jak­że mało jest praw­dzi­wych podróż­ni­ków. A jeśli są jesz­cze, to zazwy­czaj wycho­wa­li się na takiej kla­sy­ce rela­cji z podró­ży po świe­cie, jaką ofe­ro­wał Arka­dy Fiedler.

Tropem podróżnika i pisarza

Daty zwią­za­ne z wybit­ny­mi ludź­mi nie­ja­ko wyty­cza­ją kamie­nie milo­we nasze­go cza­su. W przy­pad­ku kul­to­we­go auto­ra lite­ra­tu­ry podróż­ni­czej to przy­pa­da­ją­ca w ub. r. 130. rocz­ni­ca jego uro­dzin oraz 50-lecie Muzeum-Pra­cow­ni, a w mar­cu 2025 r. – 40-lecie śmier­ci pisa­rza (Arka­dy Fie­dler ur. 28.11.1894 r. w Pozna­niu, zm. 7.03.1985 r. w Puszczykowie).

Jego życio­rys jest nie­zwy­kle barw­ny – w dużej mie­rze za spra­wą ojca Anto­nie­go, o któ­rym pisarz powie kie­dyś: Uczył mnie kochać rze­czy takie, obok któ­rych inni ludzie prze­cho­dzi­li obojętnie.

Żeby było cie­ka­wiej, na Uni­wer­sy­te­cie Jagiel­loń­skim jed­no­cze­śnie stu­diu­je filo­zo­fię i nauki przy­rod­ni­cze. Stu­dia prze­ry­wa jed­nak I woj­na świa­to­wa. W latach 1918–1919 bie­rze więc udział w powsta­niu wielkopolskim.

W 1917 r. debiu­tu­je cyklem wier­szy Czer­wo­ne świa­tło ognisk, w 1926 dru­ku­je repor­taż z wypra­wy Przez wiry i poro­hy Dnie­stru. Pierw­sza wiel­ka podróż do Bra­zy­lii to rok 1928. Przy­wie­zio­ne z niej boga­te zbio­ry zoo­lo­gicz­ne i bota­nicz­ne ofia­ro­wu­je pla­ców­kom nauko­wym w Pozna­niu. Wra­że­nia opi­su­je w książ­kach Bichos, moi bli­scy przy­ja­cie­le i Wśród Indian Koro­adów.

Wyru­sza­jąc w 1933 r. do Ama­zo­nii, w naj­buj­niej­szą pusz­czę tro­pi­kal­ną, reali­zu­je swo­je naj­więk­sze marze­nie. Ryby śpie­wa­ją w Uka­ja­li to efekt tej podró­ży marzeń. Trzy lata póź­niej uka­zu­je się Kana­da pach­ną­ca żywi­cą. Pozy­cje te przy­no­szą mu wiel­ką popu­lar­ność. Otrzy­mu­je nagro­dę lite­rac­ką mia­sta Pozna­nia oraz Srebr­ny Waw­rzyn Pol­skiej Aka­de­mii Literatury.

Na Tahi­ti zasta­je go II woj­na świa­to­wa. Wra­ca do Euro­py – przez Fran­cję, docie­ra­jąc do Anglii – wybie­ra żoł­nier­ską dro­gę. Pisze Dywi­zjon 303 o boha­ter­stwie pol­skich lot­ni­ków w bitwie o Wiel­ką Bry­ta­nię. Zaś w Dzię­ku­ję ci, kapi­ta­nie doku­men­tu­je losy wojen­ne naszych marynarzy.

Do kra­ju wra­ca z wojen­nej emi­gra­cji w 1946 r., osia­da w Pusz­czy­ko­wie pod Pozna­niem. Kupu­je tu od pań­stwa wil­lę, któ­ra sta­je się od tej pory rodzin­nym gniaz­dem Fie­dle­rów. Spro­wa­dza z Lon­dy­nu żonę – Włosz­kę, Marię z domu Mac­ca­riel­lo i synów: Arka­de­go Rado­sła­wa oraz Mar­ka.

Nadal podró­żu­je po świe­cie, pisze książ­ki: Dzi­kie bana­ny, Pięk­na strasz­na Ama­zo­nia, Mada­ga­skar – okrut­ny cza­ro­dziej, Spo­tka­łem szczę­śli­wych Indian, a tak­że powie­ści dla mło­dzie­ży: Mały Bizon, Wyspa Robin­so­na, Ori­no­ko oraz pozy­cje autobiograficzne…

Niepowtarzalne muzeum

Dom to tak­że jego pra­cow­nia lite­rac­ka. Tu gro­ma­dzi eks­po­na­ty z podró­ży, któ­re nada­ją miej­scu nie­co muze­al­ne­go cha­rak­te­ru. W efek­cie pisarz z rodzi­ną wpa­da na pomysł, by w wil­li fak­tycz­nie stwo­rzyć muzeum. W reali­za­cji zamy­słu wspie­ra­ją ich przy­ja­cie­le. Feliks Skrzyp­czak, teść Mar­ka Fie­dle­ra, z zawo­du budow­ni­czy, przy­wra­ca domo­wi daw­ną świet­ność. Zaś arty­sta pla­styk Zyg­munt Konar­ski urzą­dza eks­po­zy­cję. Spod jego ręki wycho­dzi też więk­szość ogro­do­wych posą­gów. W efek­cie 1 stycz­nia 1974 r. w Pusz­czy­ko­wie pod Pozna­niem otwar­te zosta­je Muzeum-Pra­cow­nia Lite­rac­ka Arka­de­go Fie­dle­ra. Przy­by­wa­ją tu nie­ustan­nie licz­ni goście z kra­ju i zagra­ni­cy. Nie­któ­rzy wie­lo­krot­nie. Mimo to od 1991 r. Muzeum-Pra­cow­nia jest lite­rac­ko zda­na na wła­sne siły, gdyż Rada Miej­ska w Pusz­czy­ko­wie cof­nę­ła pla­ców­ce sub­wen­cje. Widać miej­sco­wi rad­ni mają za nic lite­ra­tów, podróż­ni­ków i rolę książ­ki jako klu­cza do świata.

We wnę­trzach wil­li Fie­dle­rów podzi­wia­my ory­gi­nal­ne eks­po­na­ty przy­wie­zio­ne przez podróż­ni­ka z Ame­ry­ki Pół­noc­nej i Połu­dnio­wej, Afry­ki, Azji, jak np. rzeź­by i maski obrzę­do­we, instru­men­ty muzycz­ne – w tym tam-tamy; łuki, włócz­nie, myśliw­skie dmu­cha­wy, nawet tro­fea ludz­kich głów pre­pa­ro­wa­nych przez Indian Hiba­rów. Wie­le eks­po­na­tów pre­zen­tu­je fau­nę dale­kich kon­ty­nen­tów: wspa­nia­łe moty­le, wiel­kie pają­ki ptasz­ni­ki, skor­pio­ny, kro­ko­dy­le, kaj­ma­ny, a w 600-litro­wym akwa­rium – żywe pira­nie.

Uwa­gę oczy­wi­ście przy­cią­ga gablo­ta ze zbio­rem ksią­żek pisa­rza wyda­nych w języ­ku pol­skim oraz w przekładach.

W Ogro­dzie Kul­tur i Tole­ran­cji, a wła­ści­wie małym par­ku, zoba­czy­my kopie w ska­li 1:1, pomni­ków daw­nych kul­tur: • posąg z Wysp Wiel­ka­noc­nych (6,5 m wyso­ko­ści), • słyn­na Bra­ma Słoń­ca z oko­lic jezio­ra Titi­ca­ca w Boli­wii, • wiel­ki dysk z kalen­da­rzem Azte­ków, • ogrom­na olmec­ka gło­wa z Mek­sy­ku, • indiań­ski słup tote­micz­ny, • gigan­tycz­ny posąg tol­tec­kie­go wojow­ni­ka, • pomnik legen­dar­ne­go 19-wiecz­ne­go wodza Dako­tów, Sza­lo­ne­go Konia, boha­te­ra walk Indian o wol­ność, a tak­że Sie­dzą­ce­go Byka, naj­więk­sze­go obok Sza­lo­ne­go Konia indiań­skie­go wodza z tego okre­su, • mek­sy­kań­ski bóg Quat­zal­co­alt – Pie­rza­sty Wąż i inne rzeźby.

Wszyst­ko prze­bi­ja kopia natu­ral­nych roz­mia­rów żaglow­ca Krzysz­to­fa Kolum­ba – San­ta Maria. Aktu wodo­wa­nia 12.05.2008 r. doko­nał tu ksią­żę de Vera­gua, poto­mek w linii pro­stej wiel­kie­go żegla­rza-odkryw­cy. Przy tej oka­zji ze zdu­mie­niem oświad­czył, iż widział wie­le replik tego stat­ku, ale żad­na nie sta­ła jesz­cze w ogrodzie.

Tropem ojca

Do tutej­szych zbio­rów swo­je tro­fea podróż­ni­cze dołą­czy­li rów­nież syno­wie Arka­de­go – Arka­dy Rado­sław oraz Marek.

Arka­dy Rado­sław Fie­dler zna­ny jest już Czy­tel­ni­kom NŚ z łamów nasze­go cza­so­pi­sma. Co moż­na o nim powie­dzieć w tele­gra­ficz­nym skró­cie? Stu­dia nauczy­ciel­skie, 6‑krotne podró­że z ojcem do Azji, Afry­ki i Ame­ry­ki. W latach 2005–2015 poseł na Sejm RP. Potem kon­ty­nu­acja wypraw owo­cu­ją­cych kolej­ny­mi książ­ka­mi (Barw­ny świat Arka­de­go Fie­dle­ra, Naj­pięk­niej­szy ogród świa­ta, Majo­wie reak­ty­wa­cja, Chwa­ła Andów, Doli­na stu­let­nich mło­dzień­ców, Sumie­nie Ama­zo­nii), a tak­że pra­ca w rodzin­nym Muzeum.

Nad Muzeum czu­wa Marek Fie­dler. Sam szcze­rze przy­zna­je: – Choć ukoń­czy­łem stu­dia praw­ni­cze, jed­nak­że jury­stą nie zosta­łem. Bar­dziej pocią­ga­ły mnie podró­że, świat Indian i odle­głe kul­tu­ry. Żona Kry­sty­na wspie­ra go w pro­wa­dze­niu rodzin­ne­go Muzeum. Pod wpły­wem fascy­na­cji histo­rią Indian napi­sał powie­ści: Sza­lo­ny Koń oraz Sie­dzą­cy Byk, poświę­co­ne wiel­kim, XIX-wiecz­nym wodzom indiań­skim, dla któ­rych życio­wym celem była obro­na wła­sne­go ludu przed zachłan­ną inwa­zją białych.

Podró­żu­jąc razem z ojcem napi­sał powie­ści: Indiań­ski Napo­le­on Gór Ska­li­stych oraz Ród Indian Algon­ki­nów (nie­ja­ko kon­ty­nu­ację Kana­dy pach­ną­cej żywi­cą).

W kolej­nych podró­żach towa­rzy­szy­li Mar­ko­wi też jego syno­wie – Rado­sław i Marek Oli­wier. Uwiecz­nia­ją to cykle foto­gra­fii oraz film. W efek­cie wyjaz­du do Anglii stwo­rzy­li uni­kal­ną wysta­wę Dywi­zjon 303.

Jak więc widać, ród Fie­dle­rów żyje zgod­nie, co nie jest dziś typo­we w naszym skłó­co­nym spo­łe­czeń­stwie, a każe nowe poko­le­nie dzie­dzi­czy żył­kę podróż­ni­czą i pisarską.

Zdję­cia: Maciej Kostun i ser­wis pra­so­wy Muzeum-Pra­cow­ni w Puszczykowie