2025 – rok wolności czy ciąg dalszy zniewalania?

U progu nowego roku warto przypomnieć pewną podniosłą oczywistość, wskazać na jedno zagrożenie dla wolności człowieka, jak też przekonać Czytelników, że mimo iż wilki podchodzą ze wszystkich stron, istnieją solidne podstawy do optymizmu. Pojęcie optymizmu należy do tych tzw. trudnych, bo zakłada, że stać nas jeszcze na wysiłek i to niemały w obronie wolności. Co w kontekście niedawnych cowidowych wydarzeń, oczywistym, niestety, nie jest

Skąd nasz ród – wolność cechą nam wrodzoną

Jezu­ita Jakub Olszew­ski w jed­nym ze swych kazań gło­sił: A Polak co? Wła­sny on Lakon [Spar­ta­nin – RK], któ­re­go gdy ktoś na woj­nie poj­ma­ne­go przeda­wał, pytał kupiec, co by za rze­mio­sło umiał? Odpo­wia­dał: liber esse – wol­nym być. Do tego rze­mio­sła (a umie­jęt­ność bycia wol­nym to trud­ne, arty­stycz­ne rze­mio­sło) ‚olski Lakon (szlach­cic), wdra­ża­ny był od naj­młod­szych lat, stąd akcep­to­wa­nie sta­nu pod­le­gło­ści, nie­su­we­ren­no­ści. Godze­nie się z jaką­kol­wiek for­mą nie­wo­li obce jest wspa­nia­ło­ści naro­du nasze­go – kon­ty­nu­ował jezu­ita. Co zna­czy być wol­nym, uczo­no Pola­ków w domach rów­nie gor­li­wie jak pacierza.

Dla naszych przod­ków wol­ność i zwią­za­ne z nią pra­wa oby­wa­tel­skie były waż­niej­sze niż roz­sze­rza­nie gra­nic pań­stwa! Wiel­ki het­man litew­ski Jan Karol Chod­kie­wicz, zwy­cię­ski wódz spod Kir­chol­mu (1605), gdzie w kil­ka tysię­cy jaz­dy poko­nał prze­wa­ża­ją­ce siły szwedz­kie, powstrzy­mu­jąc tym samym zaku­sy na nabyt­ki tery­to­rial­ne Rze­czy­po­spo­li­tej, osiem lat póź­niej, w 1613 r., zwró­cił uwa­gę Zyg­mun­to­wi III Wazie, że płon­ne są za gra­ni­cą pań­stwa nabyt­ki, jeśli doma Rzecz­po­spo­li­ta ucisk cier­pi.

PRZECZYTAJ TAKŻE

Nieznane wizje ojca Klimuszki

Polscy piloci wojskowi kontra NOL: Czy teczka zjawisk niewyjaśnionych jest nadal otwarta?

W 1629 inny poli­tyk litew­ski, Krzysz­tof Radzi­wiłł, kasz­te­lan i woje­wo­da wileń­ski, brat Janu­sza, jed­ne­go z przy­wód­ców roko­szu Zebrzy­dow­skie­go, w liście do Jerze­go Zba­ra­skie­go, kasz­te­la­na kra­kow­skie­go, jesz­cze dobit­niej zazna­czył jak wiel­ką war­to­ścią dla miesz­kań­ca Rze­czy­po­spo­li­tej jest wol­ność: Ojczy­zna nie w ścia­nach, nie w gra­ni­cach, nie w majęt­no­ściach, ale w uży­wa­niu praw i wol­no­ści nale­ży. Radzi­wił­ło­wie bir­żań­scy (Krzysz­tof i Janusz) byli pro­tek­to­ra­mi pro­te­stan­ty­zmu na Litwie, Chod­kie­wicz wyzna­wał kato­li­cyzm, ale w poglą­dach na temat wol­ność się nie róż­ni­li. Wśród histo­ry­ków domi­nu­je opi­nia, że było to spo­iwo wie­lo­wy­zna­nio­wej, wie­lo­na­ro­do­wej i wie­lo­kul­tu­ro­wej Rze­czy­po­spo­li­tej Oboj­ga Narodów.

Cza­sy świet­no­ści naszej Ojczy­zny minę­ły, wie­le cnót osła­bło lub zani­kło, ale zami­ło­wa­nie do wol­no­ści trwa. To ono spra­wi­ło, że w okre­sie nie­wo­li rzu­ca­li­śmy wyzwa­nie car­skie­mu samo­dzier­ża­wiu. W cza­sie dru­giej woj­ny świa­to­wej zbu­do­wa­li­śmy pań­stwo pod­ziem­ne i sta­wia­li­śmy zbroj­ny opór nie­miec­kie­mu oku­pan­to­wi, a znie­wo­le­ni przez komu­nizm osten­ta­cyj­nie potrzą­sa­li­śmy kaj­da­na­mi na znak, że żyje w nas jesz­cze nasza odmo­wa, nie­zgo­da i upór, jak pisał Zbi­gniew Her­bert w nocy moskiew­skiej niewoli.

Ale dla­cze­go ja tu o prze­szło­ści pra­wię, choć ma być o nad­cią­ga­ją­cej teraź­niej­szo­ści? Nie tyl­ko dla­te­go, że prze­szłość to jest dziś, tyl­ko cokol­wiek dalej. Bo chcę też przy­po­mnieć jak wiel­ki depo­zyt odzie­dzi­czy­li­śmy po przod­kach, jaki skarb bez­cen­ny, ducho­wy, przy­padł nam w udzia­le – umi­ło­wa­nie wol­no­ści. I jaki w związ­ku z tym mamy obo­wią­zek – prze­ka­zać go przy­szłym pokoleniom.

U progu nowego roku trudno o optymizm

Mówi się, że głu­pi­mi łatwiej rzą­dzić. To oczy­wi­sta nie­praw­da, bo, jak słusz­nie zauwa­ża inne powie­dze­nie, każ­dy głu­pi ma swój rozum. A sko­ro tak, to potra­fi się od cza­su do cza­su odwi­nąć drę­czy­cie­lom, przy­naj­mniej w obro­nie swe­go naj­le­piej poję­te­go inte­re­su. A bywa, że odwi­nie się rów­nież w obro­nie idei.

Naj­ła­twiej rzą­dzić prze­ra­żo­ny­mi. Mie­li­śmy tego dowód pod­czas pan­de­mii. Oby­wa­te­le tak zasob­ni w tra­dy­cje wol­no­ścio­we, powstań­cze, straj­ko­we, wystra­sze­ni trum­na­mi z Ber­ga­mo dali się nie tyl­ko wziąć na smycz i pozwo­li­li zało­żyć sobie na buzie kagań­ce, ale jesz­cze zło­rze­czy­li tym nie­licz­nym zacho­wu­ją­cym zdro­wy roz­są­dek i poczu­cie sma­ku, któ­ry każe wyjść, skrzy­wić się, wyce­dzić szyderstwo/ choć­by za to miał spaść bez­cen­ny kapi­tel ciała/ gło­wa (Zbi­gniew Her­bert, Potę­ga sma­ku). Z wiel­kim smut­kiem obser­wo­wa­łem jak ludzie, któ­rych uwa­ża­łem za wyznaw­ców idei zawar­tej w cyto­wa­nym wier­szu, nie dość, że bre­dzi­li, to jesz­cze ubli­ża­li tym, któ­rzy nie dali sobie napluć w duszę. Myślę, że wie­lu Czy­tel­ni­ków ma podob­ne doświadczenia.